16 Aralık 2012 de Konya’ya giden Başbakan Erdoğan, dün ‘’Konya Ekonomi Ödülleri 2012’’ törenine katıldı. Erdoğan, törende şu dikkat çeken açıklamaları yaptı ;
''Şu anda bile bazı sıkıntıları hala yaşıyoruz.
Kendi iktidarımızda bile yaşıyoruz. Ama burada bile maalesef yaşadığımız
sıkıntıların ardında sistemin içindeki ne yazık ki yanlışlıklar. Sistem düzenli kurulmamış. Düzgün kurulmadığı içindir ki umulmadık yerde, umulmadık şekilde bakıyorsunuz bürokrasi karşımıza dikiliyor. Bürokratik oligarşi karşınıza çıkıyor.
Umulmadık yerde yargı ile karşı karşıya kalıyorsunuz. Yasama, yürütme, yargı bu ülkede öncelikle milletin menfaatini düşünmesi lazım.
Ardından bu devletin menfaatini düşünmesi lazım. Eğer biz güçlü hale
geleceksek böyle güçlü hale geleceğiz. Eğer benim yapacağım yatırımı bir
kelimeden dolayı kalkar da 3 ay, 6 ay erteletirsen, bu 1 sene 2 seneye
giderse, o zaman bu ülkenin kaybının bedelini, asla ne tarihe hesabını
verebilirsiniz ne de bu toprağın altında yatanlara hesabını
verebilirsiniz.
En başarılı alanlardan bir tanesi olmasına rağmen
hala sağlıkta bunu aşamadık. Niye? Bürokratik oligarşi ve yargı. Ama
dışarıdan bakanlar da zannediyor ki ''Yav işte 326 milletvekiliniz var,
326 milletvekiliyle hala mı bahane?’’ Ama işte bu kuvvetler ayrılığı denen var ya... O önünüze gelip engel olarak dikiliyor. Senin de bir oynama sahan var. Şimdi ana muhalefet partisi genel başkanının tek sığındığı bu zaten.’’
Yukarıda bildirdiğim Erdoğan’ın konuşmasının, bana
göre önemli bazı kısımlarının da altını çizerek dikkatinizi çekmek
istedim. Şimdi birlikte bu ''kuvetler ayrılığı’’ nedir şöyle bir bakalım.
''Kuvvetler Ayrılığı Prensibi'' nedir ?...
Bu prensibi her bir devlet faaliyetini ayrı bir
organa vermek yoluyla devlet işlerinin çeşitli organlar arasında
bölüşülmesi olarak basitçe tanımlayabiliriz. Genel geçer ve bu prensibe
bağlı olarak kurulmuş bir devlette, seçilmiş iktidarın yapması gereken
ana işler ve bu işlerin gerektirdiği faaliyetler temel olarak üçe
ayrılmakta.
Bu faaliyetleri ; Plan, Kontrol, Sevk ve İdare şeklinde tasnif edebiliriz. Daha bilinen bir tasnifle ise bu faaliyetler Yasama, Yürütme ve Yargı olarak da ifade edilmekte.
En iyi hükümet edebilme sistemini arayan filozof
Aristo, bu tasnif gerekliliğini daha ilk çağlarda tespit eden ilk kişi
olmuş ve devlet faaliyetlerini üç bölgeye ayırmış, her bölge
faaliyetinin de ayrı bir organ tarafından yapılmasını o günün
yöneticilerine tavsiye etmiş.
Ancak o dönemlerde Aristo’nun bu tavsiyesini
ciddiye alan olmamış. Yüzyıllar boyunca var olmuş devletlerin çoğunda
organların ayrılması yerine, organların bir olduğu bir sistem
kullanılagelmiş. İktidarı elinde bulunduranlar, Aristo nun ayrışmasını
tavsiye ettiği faaliyetlerin tümünü birden, Aristo’nun tavsiyesinin tam
tersi bir duruşla tüm kuvvetleri ellerinde tutarak hükümet etmişler.
Bugünkü ‘’şikayetçi’’ bulduğum
ifadesinden Erdoğan’ın da bu şekilde bir yönetim biçimini mi
arzuladığını tam olarak henüz bilemiyoruz. Ancak isteği ülkeye bu
şekilde hükümet etmek ise, şimdiden bu prensibi ‘’Kuvvetler Birliği Prensibi’’
olarak tanımlamakta fayda var. Zaten bu prensibi ilk dile getiren de,
dünya siyasi tarihine bakacak olursak Erdoğan da değil. Bu prensip
geçmişte gayet bilinen ve zaten yüzyıllar boyunca uygulanmış ancak
günümüzde büyük oranda terk edilmiş bir sistem.
‘’Kuvvetler Ayrılığı Prensibini’’
devletin organize edilmesi amacıyla, iş sahalarının ve organların
ayrılması, muayyen işlerin muayyen organlara verilmesi de aslına
bakarsanız tek başına yeterli değil. Asıl olan, organlardan ziyade “iradelerin ayrılması” konusu. Yani organların herbirinin kendi sahasında serbest bir irade ile hareket eder olması gerekliliği. İşte ancak bu yapılabildiğinde asıl ve arzu edilen kuvvetler ayrılığı söz konusu olabiliyor.
Aksi takdirde, zaten işleri daha kolay yapabilmek
için diktatörlüklerde dahi bir iş bölümü ve organların ayrılması durumu
var ve uygulanıyor. Fakat diktatörlüklerde iradeler ayrılmadığı için,
böyle ülkelerde kuvvetler ayrılığı söz konusu olamıyor. Zaten bu şekilde
yönetilen ülkelerde, bütün devlet teşkilatına hakim olan bir irade
merkezi var ve hükümet eden en tepedeki kişiye de muhtelif isim ve
ünvanlarla kamufle edilerek diktatör deniyor. Bu şekilde yönetiken
ülkelerin ekseriyetinde her alandaki kurumlar ve personel, müdürlerinin
şeğlerinin emri ve iradesi önünde eğilmeğe mahkum bir kukla varlıktan
başka bir şey olamıyor.
Aristo’dan sonra....
Aristo’dan daha sonraları bu konuya 18.Yüzyılın
Tabii Hukuk Mektebi mensuplarından Jon Locke değinmiş. Locke, bu görüşü
sırf kendi mantık ve muhakemesi ile değil, İngiltere’de o zaman mevcut
olan durumu ve İngiliz siyasi müesseselerin işleyişini de göz önünde
tutarak yeniden gündeme getirmiş.
Ancak Locke’un bu konjonktür desteği ile yeniden ortaya attığı ‘’Kuvvetler Ayrılığı Prensibi’’ tıpkı Aristo’nun tavsiye denemesindeki gibi hep teoride kalmış ve halka ulaşamamış.
Locke’dan sonra...
Kuvvetler Ayrılığı Prensibini bugünkü anlamı ile ilk defa ortaya atan ise Montesquieu
olmuş. İşi biraz daha sıkı ele alan Montesquieu, çeşitli ülkelerin
siyasi kurumlarını inceleyerek işe başlamış. Bu şekilde parça parça
yaptığı tespitlerden genel ve toplu sonuçlar çıkarmaya çalışmış.
Çalışmaları sonrasında Montesquieu şu kanaate
varmış ; “Bir kuvvet, karşısında kendi cinsinden başka bir kuvvete
rastlamadıkça dolu dizgin gider. Zira ezeli bir tecrübe ile sabittir ki,
kuvvet sahibi herkes, bunu kötüye kullanmaya meyledebilir ve kuvvetine
hudut buluncaya kadar gider. Fazilet bile sınırlanmaya muhtaçtır.”
Montesquieu’nün bu görüşü benimsenmiş ve 1789
tarihli Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Beyannamesi’nde kullanılarak,
“Herhangi bir cemiyette vatandaş hakları teminata bağlanmamış ve
kuvvetler ayrılığı temin edilmemiştir; o devletin anayasası yoktur.”
şeklinde ifade edilmiş.
İlave bir bilgi olarak vermek gerekirse, ‘’Kuvvetler Ayrılığı Prensibi’’
ilk defa yazılı bir anayasa olarak 1787 tarihli Amerikan Anayasası’nda
yer almış. Daha sonraları ise 19. ve 20.Yüzyılda diğer ülkelere de
yayılmış.
Atatürk demiş ki ...
Bakın bazı kaynaklarda Atatürk’ün bu konuya dair vaktiyle şöyle bir ifade kullandığı yer alıyor ; "Bu Rousseau yanılıyor, hiç insanın elindeki kuvveti dağıtmak faydasına olur mu?"
Rousseau ismi sizi şaşırtmasın, aslında yukarıda da
anlattığım üzere kuvvetler ayırımı prensibini Aristo ve Locke dan sonra
en donanımlı şekliyle ortaya atan kişi "Yasaların Ruhu"
adlı kitabıyla Montesquieu, fakat o günlerde Atatürk olur ya insanlık
halidir, ya isimleri karıştırdığı ya da bu konuyu yeterince inceleme
fırsatı bulamadığı için bu şekilde yanlış bir isim kullanmış olabilir.
Elbette o günün koşulları gereği Atatürk’ün
elindeki gücü bırakmasının muktedir kalma adına söz konusu dahi
olamayacağı da ayrı bir gerçeklik.
Açıkça söylemek gerekirse bu prensibin varlığı ile her şeyin yolunda olması arasında çok doğru bir orantı söz konusu olamıyor.
Her halukarda ülkenin kendi içinde bulunduğu
koşullar ve genel uluslararası koşullar, bazen dönemsel olarak da olsa,
liderler açısından ''Kuvvetler Birliği Prensibi’’ ihtiyacını söz konusu edebiliyor.
Bu çerçevede Erdoğan'ın ''Kuvvetler Ayrılığı Prensibi'' ile ilgili şikayetlerine hak vermemek pek de doğru olmayabilir.
Sorular...
Bugüne ve Erdoğan’ın dünkü şikayetine geri dönecek
olursak, mevcut koşullar ve iç siyasal dengeler, Türkiye deki mevcut
iktidara ‘’Kuvvetler Birliği Prensibini’’ uygulamak durumunu gerekli ve haklı kılacak şartlarda mıdır ?
Konuya Başbakan'ın bir diktatörlük hevesi olarak
değil de, ülke menfaatleri açısından yani iyi tarafından bakacak
olursak, Erdoğan’ın ülkesine daha iyi hizmet verebilmesi ve daha iyi
hükümet edebilmesi adına bu prensibe ihtiyacı gerçekten var mıdır ?
Kuvvetler Ayrılığı Prensibi teoride Yasama,
Yürütme, Yargı ayırımını ifade ediyor ancak, hükümetler yani Yürütme,
zaten Meclis yani Yasama da çoğunluğu elde edenlerden oluşmuyor mu?
Yasama’nın içinden çıkmış olan bir Yürütme’nin yasamadan bağımsız olması düşünülebilir mi ?
Hem ülkemize hem de diğer ülke demokrasilerine baktığımızda, pratikte yasama ile yürütme ayrı olabiliyor mu ?
Mesela kabine ile, hükümet partisinin meclisteki grubunun birbirinden bağımsız olduğunu söyleyebilir miyiz ?
Yasama ve Yürütme aslında zaten ayrı değil tam tersine tek değil mi ?
Yasama ve Yürütme mevcut sistem nedeniyle fiilen TEK iken, Yargı nın bu durumdan etkilenmemesi ne kadar mümkün ?
Bir sistemdeki bütün kuvvetler tek bir nokta tarafından seçiliyorsa, o sistemde kuvvetler ayrımı nasıl olabilir ?
Bir sistemde kuvvetler ayrılığı olması için; kuvvetlerin aynı değil farklı kitleler tarafından seçilmesi gerekmez mi?
Sürekli Başkanlık Sistemini gündeme getiren Ak Parti'nin, başkanlık sisteminin nerdeyse tam da kendisi olan ''Kuvvetler Ayrılığı Prensibine'' taban tabana zıt bu son söylemi, aslında parti olarak niyetlerinin gerçekte başkanlık sistemi değil de ''Partili Cumhurbaşkanlığı'' olduğunun dolaylı bir beyanı mıdır ?
Kim bilir ?...
Erdoğan, konuya dair son şikayetinde devlet
iktidarının zaafa uğramaması adına mı bu çıkışta bulunmuştur elbette
bunu bilemiyoruz ve niyetini okuyacak halimiz de elbette yok.
Kimbilir, belki Erdoğan ülke adına yapmak istediği
iyi şeyleri arzuladığı gibi yapamamaktan şikayetçi ve daha iyi
yapabilmek için ‘’Kuvvetler Birliği Prensibini’’ dile getiriyor.
Kimbilir, belki Erdoğan yürütmekte olduğu bazı
tarihi davalardan yüzünün akıyla çıkabilmek ve ülke üzerine yıllarca
kabus gibi çökmüş çeşitli vesayetlerle mücadele adına bunu dile
getiriyor.
Kimbilir belki de kendisinden sonra Türkiye’nin
yeniden Başbakanını, Cumhurbaşkanını seçememe sorunu yaşamaması ve hatta
koalisyonlara gebe kalmaması için bunu dile getiriyor.
Diktatör olmak adına mı bu ‘’Kuvvetler Birliği Prensibi’’
ni dillendiriyor dersiniz ? Samimiyetle ben bunu hiç sanmıyorum, hatta
böyle bir hedefi, dünya üzerinde mevcut diktatörlerin ne hallere
geldiklerini neredeyse naklen canlı yayınlarda izlediğimiz günümüzde
kendine amaç edineceğini asla sanmıyorum.
Hemen söyleyeyim, diyelim ki Başbakan buna niyetlendi, inanın hiç şansı yok bu konuda Başbakan'ın. Neden mi ?
Çünkü bu toplum bir diktatöre bu saatten sonra asla
evet demeyecektir ve buna niyetleneni de sandık zamanı gelince oy
vermeye gidip, daha önce verdiği hükümet etme yetkilerini geri almasını
bilecektir.
Öyle ya, asıl yetki sandık olduğu sürece bizde yani vatandaşlarda değil mi ?
Özetle...
Biz halk olarak 4-5 yılda bir düzenlenen bir genel
seçimle Yürütmeyi seçiyoruz. Seçtiğimiz Yürütme fiilen ayrıca Yasama
işlevini de görüyor.
Seçtiğimiz hükümetler hele de tek başına iktidar
iseler, zaten istedikleri yasaları çıkarabiliyorlar, onların
istemedikleri ise doğal olarak çıkamıyor.
Yasama ve Yürütme ise Yargıya kendi istediği ve
seçtiği kişileri koyabiliyor. Biz de sonra demokrasi için kuvvet
ayrılıgından bahsediyoruz.
Sanırım, her ne kadar teoride böyle bir prensip olsa da uygulamada olmayan olamayan bir prensibi konuşuyoruz.
Görünen o ki; Bugün artık Kuvvetler Ayrılığı Prensibi eski klasik anlamından oldukça uzaklaşmış durumda.
Hatta gerçek anlamda ‘’Kuvvetler Ayrılığı Prensibi’ ile yönetilmenin, çoğu zaman devlet iktidarını zaafa uğratmakta olduğu da ifade edilebilir.
Sanırım çoğu zaman söylendiği gibi, ‘’Demokrasi elimizdeki kötü yönetim biçimleri arasında en iyi olanı’’
Hoş Kalın...
18 Aralık 2012
Twitter : @cngzkync